Söz Başı
Söz, insanın kendine söylediğiyle başlar. Kimi zaman bir iç çekiş, kimi zaman yüreğin kıyısına yazılmış bir dua gibidir. Ve dil… sadece iletişim aracı değil, ruhumuzun aynasıdır. Şeref Yılmaz’ın “Sürmeli Türkçesi” adlı eseri, bu aynayı okura eğip bükmeden tutan, dilin hem şefkatini hem ferasetini gösteren denemelerden oluşuyor. Bu yazı dizisinde, Türkçeyi bir varlık terbiyesi olarak gören bu yaklaşıma birlikte eğileceğiz. Amacımız kitap tanıtımı yapmak değil, bu metinlerden süzülen ışığı okurlarımıza bir dil terbiyesi olarak aktarmaktır.

“Sözbaşı”ndan “Şefkat”e, “Göz”den “Sürmek”e

Ders hedefi: Bu yazı dizisinin ilk bölümünde Şeref Yılmaz’ın Sürmeli Türkçesi kitabındaki dört ana başlığı—Söz başı, Türkçenin Şefkat ve Feraseti, Türkçeyi Gözlerinden Okumak ve Sürmeli Türkçesi—somut kitaptan örneklerle ele alacak; okurun dili hem kavramsal hem de uygulamalı olarak “güzelleştirmesi” için küçük alıştırmalar önereceğiz.

Türkçenin Şefkati ve Feraseti
Dil; sadece harf, kelime, gramer değildir. Şefkatle dokunur insana, ferasetle yön verir. Bir çocuğa "sus" demek yerine "biraz sessiz olalım mı?" demeyi öğreten annelik gibi, Türkçenin incelikli hali de kalbe zarar vermeden konuşabilmenin yollarını öğretir. “Sürmeli Türkçesi” bize, sert değil derin, gösterişli değil sade ama köklü bir dil duyarlılığı sunuyor. Feraset, sadece anlamak değil, olanın ardındaki niyeti sezmek demektir. Türkçeyi doğru kullanmak, doğru düşünmenin kapısını aralamaktır.

Türkçenin Şefkat ve Feraseti

Yılmaz dilimizi “kelimelerini küstürmeyen, hepsine vefa gösteren” bir anneye benzetir:

“Türkçe, teb’ası olan kelimelere son derece şefkatli ve merhametli davranıyor… Hizmet edecek gücü kalmamış kelimelere bile engin bir şefkatle yaklaşıyor.”

Örnek Uygulama:

• “Sınav / imtihan” çifti üzerinden hangi alanlarda hangi kelimenin tercih edildiğini tartışın.

• Yazım defterinize hem modern (sınav) hem klasik (imtihan) kelimeleri içeren beş cümle kurun; şefkatli seçim gerekçenizi not düşün.

Türkçeyi Gözlerinden Okumak
Bazı insanlar vardır, konuşmasa da ne dediğini anlarsınız. Gözlerinden Türkçe akan insanlardır onlar. Kelime hazinesinden değil, gönül hazinesinden konuşurlar. Yazının bu bölümünde, dilin içsel terbiyesinin nasıl yüz ifadelerine, bakışlara, suskunluklara bile yansıdığını keşfedeceğiz. Türkçe, sadece sesle değil; susmayla da konuşur.

Türkçeyi Gözlerinden Okumak

Metin, “göz” kelimesinin kökenini ve deyimlerle nasıl zenginleştiğini canlı bir dille anlatır:

“Göz; safkan Türkçe bir kelimedir… ‘Göz’; suyun topraktan çıktığı yerin adıdır. ‘Keçinin uyuzu suyun gözünden içer’ atasözü buna açık bir örnektir.”

Alıştırma:

1. “Göz”le başlayan beş deyim yazın (örn. göz kulak olmak).

2. Her deyimin cümle içinde hangi duyguyu taşıdığını (kaygı, sevgi, dikkat vb.) belirtin.

3. Son olarak kısa bir paragrafta “göz”ü mecaz ve gerçek anlamıyla birlikte kullanın

Sürmeli Türkçesi Nedir?
“Sürmeli” sözcüğü, burada sadece estetik bir çağrışım değil, aynı zamanda dilin bakışına sürülen edep ve güzellik demek. Nasıl ki sürmeli gözler bakışa anlam katarsa, sürmeli bir dil de kelimeye ahenk katar. Bu yazı dizisinin temel hedefi, Türkçeyi sadece konuşulan değil, hissedilen bir dil olarak yeniden sevdirmek. Çünkü Türkçeye özen, kendimize özenmektir.

Sürmeli Türkçesi: “Sürmek” Fiilinin Bin Rengi

Yazar, “sürmek” fiilinin anlam atlasını ardı ardına dizerek dilin elastikiyetini gösterir:

“Düşmanın üzerine at sürmeli / Tarlayı bir an önce sürmeli / Sıcak ekmeğe tereyağı sürmeli … Topun ağzına mermi sürmeli.”

Kelime Atölyesi:

• “Sürmek” fiilinden türemiş üç birleşik fiil seçin (zamanı sürmek, yüzüne sürmek, kapıya sürmek gibi).

• Her fiili hem sözlük anlamıyla hem de mecazıyla iki cümlede kullanın.

• Çalışmanızı Gazete Dil Notları köşemize gönderirseniz, seçilen örnekler bir sonraki derste yayımlanacak.

Kapanış: Öğrenci‑Yazar Günlüğü

1. Gözlem: Gün içinde duyduğunuz, “şefkatli” bulduğunuz bir cümleyi not edin.

2. Yansıma: O cümledeki kelime tercihleri, ferasetinizi nasıl etkiledi?

3. Paylaşım: Cevabınızı haftalık #SürmeliTürkçesi etiketiyle (sosyal medyada değil, gazete yorum bölümünde) paylaşın; ortak bir söz havuzu oluşturalım.

Bu ders içeriği, Şeref Yılmaz’ın Ferfir Yayınları’ndan çıkan Sürmeli Türkçesi adlı eserinden alınan izinli pasajlar üzerine inşa edilmiştir. Dizinin ikinci dersinde “Kelimenin Altında Buzağı Aramak” başlığıyla derin anlam katmanlarını inceleyeceğiz.