Araştırma Dosyası

1. Giriş

Mustafa Kemal Atatürk’ün askerî ve siyasi kariyerinde Sofya yılları (1913–1915), göz ardı edilemeyecek derecede önemli bir dönemeçtir. Bu süreç, yalnızca askerî görevlerin icrası değil, aynı zamanda diplomasi pratiğinin kazanıldığı, Avrupalı devletlerin siyaset sahnesinin yakından gözlemlendiği bir laboratuvar olmuştur. Araştırmanın amacı, Sofya yıllarını yalnızca biyografik bir kesit değil; Türk modernleşmesinin ve Atatürk’ün liderlik yetkinliğinin gelişiminde belirleyici bir aşama olarak değerlendirmektir.

2. Tarihsel Arka Plan

• Balkan Savaşları Sonrası Osmanlı: İmparatorluk, Balkanlar’da ağır toprak kayıpları yaşamış, uluslararası saygınlığı sarsılmıştır.

• Bulgaristan’ın Konumu: 1908’de bağımsızlığını ilan eden Bulgaristan, Almanya ve Avusturya-Macaristan’ın etkisi altındadır. Sofya ise o dönem Balkanlar’ın stratejik başkentlerinden biri olarak görülür.

• Osmanlı Diplomasisinin Arayışı: Osmanlı, Avrupa’da yeni ittifaklar kurmak ve yalnızlıktan çıkmak için genç subaylarını dış görevlere göndermektedir.

3. Mustafa Kemal’in Sofya’ya Görevlendirilmesi

• Atama: 27 Ekim 1913’te, binbaşı rütbesiyle Sofya Ateşemiliterliği görevine atanır.

• Görev Tanımı: Askerî ataşelik, askeri gelişmeleri takip etmek, rapor hazırlamak, yerel diplomatik çevrelerle ilişkiler geliştirmek ve Osmanlı’nın çıkarlarını korumak üzerine kuruluydu.

• Sofya’daki İlk İzlenimleri: Mustafa Kemal, burada Avrupa sosyetesini, diplomatik protokolü ve modern şehir yaşamını doğrudan gözlemleme fırsatı bulur.

4. Diplomasi Deneyimleri

• Askerî Raporlar: Bulgar ordusunun yapılanması, tatbikatlar, Almanya’nın etkisi gibi konularda detaylı raporlar yazmıştır. Bu raporlar, Osmanlı Genelkurmayı’na önemli bilgiler aktarmıştır.

• Diplomatik Çevreler: Mustafa Kemal, Sofya’daki yabancı elçilikler aracılığıyla İngiliz, Alman, Avusturya ve Rus diplomasi geleneklerini tanımış; özellikle devletlerarası çıkar çatışmalarını gözlemlemiştir.

• Uluslararası İlişkiler Perspektifi: Bu dönem, onun ileride uygulayacağı “Yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesinin diplomatik gözlemlerle pekişmesinde rol oynamıştır.

• Toplumsal Gözlemler: Bulgaristan’daki modernleşme adımlarını, halkın yaşam biçimini, kültürel etkinliklerini incelemiş; Osmanlı toplumuyla karşılaştırmalar yapmıştır.

5. Sofya’daki Sosyal Hayatı

• Diplomatik Protokoller: Balolar, resepsiyonlar ve davetlere katılarak Avrupa diplomasisinin görgü kurallarını öğrenmiştir.

• Kıyafet ve Modern İmaj: Sofya’da frak giyerek resmi balolara katılması, Batılı görünümünün ve modern devlet adamı imajının ilk sahnelenişidir.

• Kültürel Etkileşim: Bulgar entelektüel çevreleriyle ilişkiler kurmuş, tiyatro ve sanatsal etkinliklere katılmıştır.

6. Sofyada Atatür' ün Aşık olduğu yıllar:

1913-1915 yılları arasında Mustafa Kemal, Sofya’da Osmanlı Ataşemiliteri olarak görev yaparken, Sofya sosyetesine girmiş, balolara katılmış, diplomatik çevrelerde saygınlık kazanmıştı. İşte o dönemde Sofya’daki güzelliği ve zarafetiyle tanınan Mitiya ya da Dimitrina (diğer adıyla Dimitrina Kovacheva) adında bir kıza gönlünü kaptırdığı bilinir. Dimitrina, Bulgaristan’ın önde gelen paşalarından General Stilyan Kovachev’in kızıydı.

Mustafa Kemal, ailesinden istediği bu evliliğe olumlu cevap alamadı. Özellikle dini ve siyasi sebeplerden dolayı Türk tarafı bu evliliğe sıcak bakmadı. Bazı kaynaklarda annesi Zübeyde Hanım’ın da bu izdivaca karşı çıktığı belirtilir. Böylece Mustafa Kemal’in Sofya’daki bu ilk büyük aşkı gerçekleşmemiş oldu.

7. Sofya Yıllarının Kişisel Gelişimine Katkıları

• Liderlik Formasyonu: Hem askerî hem diplomatik alanda deneyim kazanarak çok yönlü bir lider kimliğine hazırlanmıştır.

• Avrupa’ya Bakış: Batılı devletlerin ilerleyişini yerinde gözlemlemiş, Osmanlı’nın geri kalmışlığını daha keskin biçimde fark etmiştir.

• Dış Politika Bilinci: Güç dengeleri, ittifak sistemleri, uluslararası hukuk ve diplomatik temsil konularında deneyim edinmiştir.

• İlerideki Kararlarına Yansıması: Cumhuriyet döneminde uyguladığı dış politikada Sofya’da kazandığı gözlemlerin izleri vardır.

8. I. Dünya Savaşı’nın Eşiğinde Sofya Görevi

• Mustafa Kemal, Sofya’da görevliyken I. Dünya Savaşı yaklaşmıştı.

• Osmanlı’nın ittifak tercihlerini yakından gözlemlemiş, savaşın doğuracağı risklere dair gerçekçi raporlar yazmıştır.

• Bu görevden sonra Çanakkale Cephesi’ne atanarak askerî sahneye dönüşü, Sofya’daki diplomasi deneyimlerinin hemen ardından gelmiştir.

9. Değerlendirme

Mustafa Kemal’in Sofya yılları, bir “diplomat subay” deneyimi olarak görülmelidir. Burada öğrendikleri:

• Batılı devletlerin siyasi oyunlarını çözümlemek,

• Protokol ve temsil kabiliyetlerini geliştirmek,

• Modern liderlik görünümünü inşa etmek,

• Diplomasi ile askerî gücün birlikte nasıl yürütülebileceğini anlamaktır.

Bu dönem, onun yalnızca cephelerde değil; diplomatik masada da etkin bir lider olabileceğinin göstergesidir.

10. Sonuç

Mustafa Kemal’in Sofya yılları, askeri kariyerine farklı bir boyut eklemiş, ileride Cumhuriyet Türkiye’sinin dış politikasını şekillendiren birikimlerin temelini atmıştır. Bu yıllar, onun liderlik yolculuğunda bir köprü; cephelerde kazanacağı zaferlerin arkasında duran diplomatik bilincin hazırlayıcısı olmuştur.

10. Kaynakça (Örnek)

• Atatürk, M. Kemal. Nutuk.

• Mango, Andrew. Atatürk.

• Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi.

• Kinross, Lord. Atatürk: Bir Milletin Yeniden Doğuşu.

• Çolak, İsmail. Atatürk’ün Sofya Günleri.

• TBMM Arşivi, Askerî Ataşelik Belgeleri.